Saturday, August 1, 2020
कोरोना कहर : बिरामी पृथ्वी
- कोरोना कहर : बिरामी पृथ्वी: कोभिड– १९ को प्रकोप एक्काइसौँ शताब्दीको आधुनिक विकास र आविष्कारले शिखर चुमेको बताइरहँदा अचानक देखिएको एक ठूलो वैश्विक त्रासदी हो । यो लेख तयार हुँदासम्म विश्व आतङ्कबाट प्रताडित एक करोड ४४ लाख जनाभन्दा बढी सङ्क्रमित भएका छन् भने छ लाखभन्दा बढीको असामयिक मृत्यु भएको छ । विश्वका भरपर्दा र अत्याधुनिक ठानिएका युरोप र अमेरिकाका स्वास्थ्यसेवा प्रणाली असफल ठहरिएका छन् । लाखौँ मानिसको भविष्य अनिश्चित देखिएको छ । करोडौँका जीविकाको माध्यम खोसिएको छ्र । आज सबैको ध्यान आफ्नो जीवन कसरी बचाउने भन्नेमा सीमित भएको छ ।
- डा. रामहरि पौड्याल
- पृष्ठभूमी
- कोभिड -१९को प्रकोप एकाइसौं शताब्दीको आधुनिक बिकास र
आविस्कारले शिखर चुमेको बताइरहदा अचानक
देखिएको एक ठूलो वैश्विक त्रासदी हो । यो बिश्वो आतङ्कबाट प्रताडित लेख लेखिरहँदा सम्म १ करोढ ३० लाख संक्रमित भएका छन् भने ५ लाख ७१ हजारको असामयिक मृत्यु भएको छ। बिश्वोका
भरपर्दा र अत्त्याधुनिक ठानिएका युरोप र
अमेरिकाका स्वास्थ्य सेवा प्रणालीहरु असफल
ठहरिएका छन्|लाखौं मानिसहरुको भविष्य अनिश्चित देखिएको
छ | करोढौका
जीविकाको माध्यम
खोसिएको छ| आज
सबैको ध्यान आफ्नो जीवन कसरी बचाउने भन्नेमा सिमित भएको छ। यो विषम
परिस्थितिमा सबैको हितको रक्षा गर्न हामीहरु सामुहिक भलाइको
लागि के गर्न सक्छौं? भन्ने सकारात्मक सोच
र भावनाको बिकास गर्दै, हामी आफैं सङ्कटबाट बच्ने उपायहरु
खोज्नु पर्ने हुन्छ| भविष्यमा आइपर्ने जोखिमहरूलाई रोक्न
हामी यस सङ्कटबाट के सिक्न सक्दछौं भनेर पनि अगाडि हेर्नुपर्दछ। कोभिड -१९ हाम्रो
आधुनिक, प्रबिधिले उन्नत समाजहरू कत्तिको जोखिममा रहेछन्
भन्ने कुराको ठूलो सङ्केत हो।
- बिरामी पृथ्बी
- सबैभन्दा ठूलो पाठ यो हो कि कोभिड -१९ एक महामारी भन्दा धेरै ठूलो प्रलयको पूर्व जानकारी हो । यो हाम्रो पृथ्बी ग्रहको बिग्रँदो स्वास्थ्य र भयानक बिरामीको लक्षण हो। प्रकृतिसँग मानवताको डिसफंक्शनल (अस्वाभाविक) सामाजिक सम्बन्धले यो डरलाग्दो रोग निम्त्याएको छ।
- डा मारिया नीरा, डब्ल्यूएचओ निर्देशक, सार्वजनिक स्वास्थ्य विभाग, भन्छिन –“ हरेक दिन हामी जैबिक विविधता (पृथ्वीमा पाइने जीवनको विविधता)मा निर्भर गर्दछौं हामीलाई जीवित र स्वस्थ राख्नका लागि- हामीले सास फेर्ने हावा, पिउने पानी, खाने खानाहरू, र लिने औषधीहरू सबै स्वस्थ ग्रहका उत्पादन हुन्।“ जब हामी पृथ्वीलाई क्षति गर्दछौं, हामी हाम्रो आफ्नै स्वास्थ्यलाई हानि गर्छौं। मानव पनि कुनै अन्य प्रजाति जस्तै संवेदनशील हुन्छन्। यो धर्ती ८४ लाख योनिहरुको साझा बासस्थान हो भन्ने सत्यलाई हामीले सम्झनु पर्छ। एक अर्काको सह अस्तित्वोलाई स्वीकार्नु पर्दछ।
- कोरोनाको फैलावट
- कोविड १९एक जुनोटिक भाइरस हो, जसको अर्थ यो जंगली जनावरहरूबाट मानिसमा फैलिएको हो | इकोसिस्टम विनाश, प्रजाति गुमाउने, ग्लोबल वार्मिंग, जोखिमपूर्ण मानवसँगको सानिध्य, अवैध वन्यजन्तुको शिकार र व्यापारले यस्ता रोगहरु सल्केका हुन् । यो सबै मानवीय अती र धर्तीमा पुर्याइएको क्षतिको एक वैश्विक नेटवर्कमा महामारीको रूपमा विकसित भएको देखिन्छ। कोविड १९ कुनै पृथक घटना होईन। बैज्ञानिक अनुसन्धान अनुसार मानवमा सबै ज्ञात संक्रामक रोगहरूको ६० % र सबै उदाउँदो सक्रामक रोगहरूको ७५% जुनोटिक मानिन्छन। जब हामी प्राकृतिक वासस्थानमा जान्छौं र अझ बढी वन्यजन्तुहरूको शोषण, अबैध शिकार गर्छौं, मानव र रोग बोक्ने प्रजातिहरू बीचको सम्पर्क बढ्छ। कोरोना भाइरसको उद्गगम स्थल चीनको वुहान प्रान्तको एउटा येस्तै अबैध मासु बेच्ने स्थलबाट त्यो रोग सल्किएको थियो। भूमण्डलीकरण र आधुनिक जीवनका अन्य पक्षहरूले प्रजातिलाई सिध्याई रहेका छन् र अभूतपूर्व दरमा इकोसिस्टमलाई नोक्सान गरिरहेका छन्।
- मौसम परिवर्तन
- जुनोटिक रोगहरूले मात्र गरीब ग्रहको स्वास्थ्य बिग्रिएको नभएर मौसम परिवर्तन अर्को एउटा ठूलो (अलार्मिङ्ग कल) गम्भीर संकट हो | यसले सम्भावित रूपमा भावी पुस्ताहरूका लागि अस्तित्वगत जोखिम निम्त्याउँछ | यसले विश्वव्यापी रूपमा लाखौंलाई वास्तविक समयमा प्रभाव पार्दैछ | उदाहरणकालागि बिश्वोको बढ्दो चक्रवात, अमेजनमा सल्किएको डडेलो, अस्ट्रेलियामा लागेको बुस फायर, नेपालमा हरेक बर्ष जाने बाढी, पैरो जस्ता चरम मौसम घटनाहरू ज्वलन्त उदाहरण हुन् । मौसममा परिवर्तनले बहु प्रभाब पार्छ, अन्य समस्याहरू निम्त्याउँछ, इकोसिस्टम स्थिरतादेखि खाद्य उत्पादन र मानव द्वन्द्व सुरु गराउछ। इकोसिस्टम, जैविक विविधता नोक्सानीले ग्रहको सामान र सेवाहरू प्रदान गर्ने क्षमतालाई खतरनाक बनाइरहेको छ - उदाहरणका लागि, हाम्रो मौसम ढाँचा, जल चक्र प्रभावित, जलवायु परिवर्तन, महत्त्वपूर्ण प्रजातिको बासस्थान नष्ट। रसायन र फोहोरले हावा, माटो, पानीलाई प्रदूषित गर्दैछ | प्रत्येक वर्ष लाखौं निरपराध बन्य जन्तुहरु, पशु पन्छीहरू मात्र नभएर बिचरा जलचरहरु मारिएका छन् मानब सिर्जित प्रदुषणका कारण।यी सबै खतराका घन्टीहरुले स्पष्ट गर्दछ बिग्रँदो ग्रहको स्वास्थ्य| त्यसैले हाम्रो स्वास्थ्य छिटो खस्कँदै गइरहेको छ।
- अमेरिकाको हार्वर्ड स्कूल अफ पब्लिक हेल्थका आरोन बर्नस्टेनले भन्छन – “प्राकृतिक स्थानहरूको विनाशले वन्यजन्तुलाई मानिससँग बस्न बाध्य तुल्यायो र मौसम परिवर्तनले जनावरहरू पनि सर्न बाध्य पारेको छ|“यसले रोग जन्माएको छ र मानिसहरुलाई संक्रमित बनाइरहेको छ ।
- हामी लामो समयदेखि जलवायु सङ्कट र एक पारिस्थितिक सङ्कटको सामना गरिरहेका छौं। अब हामी अर्को सङ्कटको बिचमा छौं, त्यो हो एक आपसमा जोडिएको महामारी। आर्थिक सुधारमा मात्र ध्यान दिन पर्याप्त छैन। एउटा सम्पूर्ण दृष्टिकोणमा आधारित लचिलोपन र मौलिक प्रणालीको ठूलो खाँचो छ। यसको मतलब हाम्रो विश्वव्यापी साझा दृस्टीकोणको संरक्षण र दिगो व्यवस्थापन हो - जस्तै हाम्रो वातावरण, पृथ्वीको वनस्पति र पशु प्रजातिहरूको समृद्ध विविधता - हाम्रो समाजमा प्राथमिकताका आधारको केन्द्र हुनुपर्दछ।
- यो बढ्दो विश्व तापक्रम रोक्न
उपायहरूबारे छलफल गर्न १० दिनसम्मको सम्मेलन हो, जसमा विश्वभरका २०० नेताहरू सहित करीव ३०,००० मानिसहरू भाग लिन्छन्। संयुक्त राष्ट्र जलवायु
परिवर्तन कार्यकारी सचिव प्याट्रिसिया एस्पिनोसाले भने बेलायात्को ग्लासगोमा हुने
यस बर्षको कार्यक्रम कोरोनाको भयले गर्दा स्थगित गर्नु बाहेक अरु कुनै उपाय छैन तर
यो महामारीले जलवायु परिवर्तनको चुनौतीबाट हाम्रो ध्यान भङ्ग गर्नु हुँदैन।
- गत बर्षको असफल म्याड्रिड सम्मेलन पछि सन् २०२० मा गरिने अर्को विश्वव्यापी मौसम बैठक बेलायतको ग्लासगो सम्मेलनमा धेरै अपेक्षाहरु गरिएका थिए । गत वर्ष सहमत नभएका धेरै महत्वोपूर्ण बुँदाहरुमा सहमति हुने सोचियेका बेला उक्त सम्मेलनको स्थगनले बिश्वो मौसम सम्बन्धि एउटा ठुलो बहस अधुरो भएको छ। यो वर्ष "प्रकृतिका लागि सुपर वर्ष" बन्न लागेको थियो - विश्व २०२० भन्दा पछि जैविक विविधताको संरक्षण र पुनःस्थापनाको विश्वव्यापी योजनामा सहमत हुन लागेको थियो। जसमा प्राकृतिक समाधानले साथ दिने अपेक्षा गरिएको थियो। जलवायु परिवर्तनको लागि महत्वपूर्ण मुद्दा र पेरिस सम्झौताको आधारमा देशहरूले आफ्नो उत्सर्जन कम गर्न नयाँ प्रतिबद्धता प्रस्ताव गर्ने अपेक्षा गरिएको थियो । अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले पनि रसायन र फोहोरको राम्रो व्यवस्थापनको लागि एउटा रूपरेखा तय गर्नु पर्ने थियो।
- कोभिड -१९ ले छर्लङ्ग पार्दछ कि हामीले यी एजेन्डाहरूमा सहमति गर्नु पर्दछ। तिनीहरू आर्थिक र सामाजिक भविष्यका लागि ब्लूप्रिन्ट बनाउनका लागि साधन हुन् जुन प्रकृतिलाई हामीले योजना र निर्माण गरेका सबै चीजहरूमा घरबाट शहरहरूदेखि खाद्यान्न प्रणालीहरू सम्मिलित गर्दछ।
- तर हामी प्रभावी रूपमा साझा वैश्विक चिन्ताहरूलाई समाधान गर्न सक्दैनौं, जस्तै वातावरण, व्यक्तिगत रूपमा। यस भाइरसको फैलावटले एकैचोटि प्रमाणित भएको छ र यो सबैको लागि, यस भूमण्डलीकरण गरिएको विश्वमा, त्यहाँ कुनै स्थानीय समस्याहरू छैनन् - प्रदूषण र रोग फैलिने ठाउँहरुको कुनै सीमा छैन। कोभिड १९ को बहुमुखी प्रभावहरूको सामना गर्नुपर्दा, बहुपक्षीय विकासको क्रममा छ। सरकारहरू, व्यवसायहरू, संयुक्त राष्ट्र संघ, अन्तर्राष्ट्रिय संगठनहरू, वैज्ञानिकहरू र व्यक्तिगत नागरिकहरूले एकल विश्वव्यापी समुदायको रूपमा एकजुट हुनु आवश्यक छ ताकि जनतालाई टार्न सक्ने जोखिमबाट जोगाउन सकिन्छ।
- कोभिड १९ पछि, केहि समान हुने छैन। तर जीवन अझ राम्रो हुन सक्छ। हामीसँग सोच्न र प्रतिबिम्बित गर्न केहि समय छ। हुनसक्छ हामीलाई यत्ति धेरै चीजको खाँचो पर्दैन जस्तो हामीले सोचेका थियौं। हुनसक्छ हामी हाम्रो जीवन घनिष्ठ सम्बन्ध, क्षणहरू, रचनात्मकताका साथ भर्न सक्छौं। हुनसक्छ हामी हाम्रो जीवनमा वास्तवमै के महत्वोपूर्ण छन् भनेर बुझ्दछौं: सुरक्षित हुनु र स्वतन्त्र हुनु। जब हामी कोभिड १९ पार गर्छौं, हामीले जितेको कुरा जोखिममा पार्नु हुँदैन। हामीले आफ्नो वातावरण, हाम्रो समर्थन प्रणाली स्थिर गर्नका लागि हामीले के गर्नुपर्दछ। हामीले बिचारलाई बिभिन्न रूपमा बाँच्न कसरी प्रकृतिलाई पुनःस्थापना गर्न सक्दछौं भनेर हामीले सोच्न आवश्यक छ।
- अन्त्यमा, एउटा कुरा स्पष्ट छ बिश्वोले केवल कोभिड १९ को खोप विकास गर्न सक्छ| यसलाई जब डन "काम सकियो" आर्थिक इञ्जिनहरूलाई रातोमा बदल्नुहोस् मात्र भनिरहँदा टिकाऊ नवीनता र हरियो लगानीलाई प्रोत्साहित गर्न हामीले सबैलाई प्रेरित गर्नु पर्छ। यस पलमा धेरै सरकारहरूले उदारतासाथ हस्तान्तरण गरिरहेका उधार र अनुदानहरू केवल आवश्यकता मात्र होइन - उनीहरू दिगो विकासको दिशामा प्रत्यक्ष आर्थिक प्रगति गर्ने अवसर पनि हुन्। भविष्यको महामारीबाट बच्न यो एक महत्वपूर्ण बीमा नीति हो।
- मौसमलाई स्थिर पार्न हामीसँग पेरिस सम्झौता अनुसार विश्वव्यापी तापमान २ डिग्री सेल्सियस भन्दा बढि हुन नदिने र पूर्व औद्योगिक क्रान्तिको १.५ डिग्रीको स्तरमा कायम गर्ने प्रतिबद्धता लागु गर्नु पर्ने हुन्छ। यसले २ डिग्री सम्ममा हरितगृह ग्यास उत्सर्जन शुद्ध शून्यमा कम गर्न रुपान्तर गर्दछ। जैविक विविधता र इकोसिस्टम स्थिरताका लागि, जैविक विविधताको नोक्सान रोक्न हामीलाई समान बाध्यकारी लक्ष्यको आवश्यकता छ। त्यसो त लक्ष्य निर्धारण एक्लै काम गर्दैन। ती हासिल गर्न सरकारहरूले कडा परिश्रम गर्नु पर्छ। जहाँसम्म, हामीसँग अहिले महत्त्वपूर्ण समय छ, कोभिड १९ को संकटबाट उत्पन्न बेलआउट कार्यक्रम र वित्तीय प्रोत्साहन प्याकेजहरूका लागि धन्यवाद। बेलायतका इन्डियन मूलका अर्थमन्त्री ऋषि सुनाकले अर्थतन्त्र उकास्न र बेरोजगारी कम गर्न ३ सय ५० अर्ब पाउन्ड बराबरको विभिन्न प्याकेजको घोषणा गरेका छन् । कोभिड१९ ले प्रभाव पारेको हस्पिटालिटी (पर्यटन, उड्डयन, होटल तथा रेस्टुरेन्ट) व्यवसायमा मूल्य अभिवृद्धिकर २० प्रतिशतबाट घटाएर ५ प्रतिशतमा झार्ने घोषणा गरेका छन् । रेूटुरेन्ट व्यापारलाई ध्यान दिँदै ग्राहकलाई अगस्ट महिनाभर ५० प्रतिशत छुट दिने योजना पनि अर्थमन्त्रीको छ ।घर जग्गा व्यापारको क्षति कम गर्न ५ लाख पाउन्डसम्मका घरलाई मालपोत शुल्क (स्टयाम्प ड्युटी) मिनाहा गरिएको छ ।यसका साथै युवा रोजगारी बढाउन २ दशमलव १ बिलियन पाउण्डको ‘किकस्टार्ट’ स्किम ल्याउने घोषणा पनि भएको छ । तथापि लकडाउनका कारण व्यवसाय बन्द भई कामदारलाई ८० प्रतिशत तलबको रुपमा सरकारले दिएको फर्लोस्किम भने आउदो अक्टोबरदेखि बन्द गर्ने घोषणा गरिएको छ ।
- त्यस्तै गरि यूरोपीयन आयोगका अध्यक्ष उर्सुला भोन डर लेयनले भनिन - "हामी यस महामारीलाइ हाम्रो अर्थतन्त्रलाई बिभिन्न रूपमा पुनर्निर्माण गर्ने अवसरमा बदल्न सक्छौं," उनले युरोपियनहरूको जीवनशैली परिवर्तन गर्ने वाचा गर्दै यस पहलमा ८०० अर्ब डलर भन्दा बढीको प्रतिवद्धता जनाइन।
- लक्डाउन पछि साइकल र पैदल यात्रालाई प्रोत्साहित गर्नुहोस्, युकेका मेयरहरूले भने भन्ने शीर्षकमा बेलायतको प्रसिद्ध पत्रिका "दि गार्डियन"मा नजिज र हेलेन लेख्द्छन -बेलायती प्रधानमन्त्री बोरिस जोनसनले क्षेत्रीय नेताहरुलाई भने जब लक् डाउन आंशिक रूपमा हटाइन्छ तब फेरी कारको प्रयोगमा नाटकीय वृद्धि हुनबाट जोगिन मानिसहरुलाई पैदल वा बाइकमा यात्रा गर्न प्रोत्साहन गर्नु पर्छ। यो विषम परिस्थति बाट सिक्दै नेपाल सरकारले बेलैमा कार्बन न्यूनीकरणका लागि रणनीतिक साइकल लेनको अनिबार्य ब्यबस्था, हप्तामा एक दिन भेहिकल अफ डे को नियम बनाउने। सरकारी निकायले अब देखि पेट्रोलियम गाडी किन्न नपाउने, सरकारी भवनहरुमा अनिबार्य सोलार जडान गर्नु पर्ने। हेरिटेज साइटहरुमा गाडीहरु बन्द गर्ने , बिजुली गाडीलाई प्रोत्साहित गर्ने बिषय सुरु गरिहाल्नु पर्छ। यी संयन्त्रहरूको साथ मौसम र प्रकृतिमा विज्ञान-आधारित लक्ष्यहरूको संयोजन एक प्रमुख रणनीति हो जुन हामीले अहिल्यै तैनाथ गर्नु आवश्यक छ, दुई पटक जित्न: हामी भविष्यको आघातहरू विरूद्ध लचिलोपना निर्माण गर्दछौं र हामी स्वस्थ अर्थव्यवस्थाहरू बनाउँछौं। किनभने टिकाउमा लगानी गर्नु भनेको हामीले प्रकृति वा जलवायुका लागि गर्ने कुरा होइन। हामी हाम्रो लागि गर्छौं। भोलिको सुन्दर भबिस्यकोलागि गर्छौं।
- (लेखक बेलायतमा नबीकरणीय उर्जा र उर्जाको स्तरोन्नति बिषयमा अनुसन्धानरत छन्)
Subscribe to:
Posts (Atom)