रिसेसन

रामहरि पौड्याल

भरतपुर १२ / १९३, चितवन

लामो हिउँद पार गरेर भर्खरै धर्ती उज्यालिँदै छ l स्प्रिंगको स्वागतमा स्वागतातुर l अविरल हिउँ र कठाङ्गरिने जाडोले पिल्सिएर नाङ्गीएका बूढा रुखहरुमा बिसतारै नयाँ पालुवाहरु पलाउदै छन् l बातावरण बदलिदै छ l  बहु पतिक्षित समरकालीन दिनहरुको आगमनमा l फेब्रुवरीको मध्यतिर ढिलो गरि शुरु भएको तीव्र हिमपातले कठान्ग्रियेका बेलायतीहरु, मार्चको अन्त्यतिरै ससानो घाम देख्दै रोमान्चित हुन्छन् l मान्छेहरु खुसी साटन थाल्छन  बासन्ती सुभाषको मनमोहक चमक संगै -

 ‘’लब्ली ओइदर !

 स्प्रिंग इज अन द ओए !!

 बिउटीफूल डे !!!’’

परिबेश उत्स्हाजनक भएपनि ऊ निरुत्साहित नै छ चारैतिरवाट l आफूभित्रको बिरही ब्यथाहरुलाई क्षणभर भुलेर हाइ स्ट्रीटमा हराउदै गर्दा देखि रहेछ लास्ट सेलका ब्यानरहरु l सारा सहर सेलका ब्यानरहरुमा आफुलाई रुपान्तरित गरिरहेछन् l  हेर्दा हेर्दै किंग्स स्ट्रीटको बिशाल बिएचएसको स्टोर उठ्यो l बार्क्लेज बैंकले आफ्नो शाखा कटौती गर्यो l गभरमेन्टको ब्याक अपमा बाल बाल बचेका आरबीएस र लोएड्स बैंकले आफ्ना कार्यरत स्टाफहरुको भारी कटौती गरे l भेन्कोभार सपिंग कम्लेक्स बिसतारै खाली हुदै छ l कुनै तेस्तो हप्ता छैन जहाँ एउटा नया सप उठेको नहोस् l प्राइस लेस सुज्को चेन,पिकक,टिजे ह्युज, म्यालेट, फुजियान, क्युडी, ग्लीच एण्ड ब्लिच, पास्ट टाइम्सका गिफ्ट सप, कम्प्युटर गेमको ठूलो चेन स्टोर गेम सबै उठे हेर्दा हेर्दै शहरबाट l  नयाँ पनि थपिएका छन् नयाँ उत्साह संगै l एकजना इन्डिएन अंकलले ‘आइ लाइक’ खोले, बंगाली भाइले निउ क्रिएसन खोले, पाकिस्तानी दाइले जियोज  खोले l बंगालीले टाट पल्टेर बेचेको रेस्टुरेन्टलाई निउ गोर्खाज नामले विद्यार्थी भिसामा १० बर्ष बसेर आइएलआर पाएका बिशालले किने l

 नर्फल्क स्ट्रीटको सिल्भर स्पून चम्कियो रातारात गैर अंग्रेजले चलाएको इंग्लिश रेस्टुरेन्ट l मान्छेको ओइरो लाग्यो म्याकडोनाल्ड र बर्गर किंगलाई चुनौती दिंदै l छिमेकी नामको आरिसे सानो चिप्स सपले आफ्नो नाम फेरेर सिल्भर स्पून चिप्स सप राख्यो केहि दिन l सिल्भर स्पूनका टर्किस मालिकले नामको चोरीमा मुद्धा हाले l अन्तत नाम फेरियो पुरानै चिप्स सपमा l व्यवस्थापन फेरिएन् र गरिएन सुधार कुनै गुणस्तरमा l

सहरमा राम्रो चलेको बम्बे ब्रासरिज नामको इन्डियन रेस्टुरेन्टका दुई भाइ संचालकबीच घमासान पर्यो र छुट्टिए बम्बे ड्रिम र भोजन नामले संगै जोडिएर l बम्बे ड्रिमले आफूलाई समय सापेक्ष परिवर्तन गर्यो आफ्नो डिजायनमा, आफ्नो परम्परागत व्यवस्थापनमा, विज्ञापनमा, खानाको गुणस्तरमा, भौतिक सुबिधामा l भोजनले भोज पस्कियो पारम्परिक शैलीमा l ठानेन सुधार कुनै ब्यपार वृद्धिको, नयाँ नयाँ व्यवस्थापकीय कौसलको l

मान्छेहरु बम्बे ड्रिममा खचाखच भरिरहेका छन् l चियर्स ! चियर्स !! उन्मुक्त पिई रहेछन, खाइ रहेछन l रमाई रहेछन इन्डियन कुजिनको स्वादसंगै l  सहर भरि बम्बे ड्रिमको स्पाइसकै चर्चा छ l वण्डरफूल खानाकै प्रसङ्ग छ l

 पाइलो राख्ने ठाउ छैन यता तर उता भोजनको भोजको कुनै चर्चा छैन सहरमा l

किन्ने र बेच्ने, फुट्ने र जुट्ने बीचको यो व्यपारिक उपक्रम खोइ र रोकिएको ?

सन २००८ मा अमेरिकाको लेमेन ब्रदर्सको पतनसंगै सुरु भएको रिसेसन अमेरिका,  युरोप, अस्ट्रेलिया हुँदै संसार भर उधम मचाई रहेछ l दिन दिनै नया नया कम्पनीहरु टाट पल्टी रहेछन l ससाना गिफ्ट सप, चेन स्टोरहरु मात्र नभएर ठूला ठूला ब्रान्ड नेम हरु हराएका छन् रिसेसनको कोपभाजनमा l

यी सबै यथार्थलाई नजिकबाट देखिरहेको ऊ पात्र एउटा प्रतिनिधि पात्र हो बर्तमान युरोपको l सन २००९ मा बेलायती सरकारले टेयर ४को नाममा विद्यार्थी भर्ना खोल्यो आफ्नो रिसेसनलाई राहात पुर्याउन l इमिग्रेसनको सुल्कमा भारी वृद्धि गरियो l कम्युनिटी स्कूल /कलेज खोलेर आप्रवासी विद्यार्थी कुरेर बसेका शैक्षिक दलालहरुले कसलटेनसीका नाममा बिद्यार्थीलाई सपना बाढे पाउण्ड फलाउने l दुई चार कोठाका कलेजले हजारौको संख्यामा नेपाली विद्यर्थी भित्र्याए l आफू मालामाल भए तेइ पैसाले उता बिद्यार्थीको कन्त बिजोग l कति पार्कमा सुते, कति बेरोजगार भए बस्ने खाने ठाउको व्यवस्था गर्न नसकेर कति फर्किए कति फर्काईए जवरजस्त lकतिले आत्महत्या नै गरे l यता बिद्यार्थी भरेर उता होम अफिसले नियम बदलिदियो काम गर्न नपाउने, डीपेनडेन्ट ल्याउन नपाउने... आदि इत्यादी l

 एक शताब्दी भन्दा लामो इतिहास बोकेको सहरकै प्रतिष्ठित कम्पनि कुपर रोलर बिएरिंगले ७५ जना कामदारलाई एकै चोटी हटायो रिसेसनका नाममा l हार्डीक इन्डसट्रीयल इस्टेटको बिशाल क्याम्बेल सुपको २४ घण्टा चल्ने प्रिमियर फूड कम्पनि बन्द भो l त्यसमा काम गर्ने सयौं कामदारहरुको रोजीरोटी सकियो l मोर्गेज कम्पनीहरुले पैसा तिर्न नसकेपछी घरमा ताला लगाई दिए l किस्तामा लिएको कार फिर्ता गर्नु पर्यो l गर्ल फ्रेन्डले साथ छाडे l कैयौंका घरमा आगो बल्न छाड्यो l ग्यास, बिजुली,धारा सबैले एकपछि अर्को गर्दै सम्बन्ध बिच्छेद गरे l बेरोजगारी, अपमान, कुलत सबै सबैले तिनीहरुलाई पछ्याई रहे रिसेसनको नाममा l राष्ट्रिय समाचार र टेलिभिजन कार्यक्रममा हरेक दिन नयाँ कम्पनिहरु टाट पल्टेको समाचारहरु आइरहेकै हुन्छन l बेरोजगारी दर दोश्रो विश्व युद्धकै हाराहारीमै पुगिसकेको समाचारले सबैलाई त्रसित बनाइ रहेको छ l घरको भाउ घटेको छ, किनबेच ठप्प छ l युरोपको यो मन्दी सताब्दीकै भयङ्कर बन्दै गएको छ l मुद्रास्फीति, बेरोजगारी,महंगी सबैले जनजीवन कस्टकर बन्दै छ सबैका लागि l युरोजोनमा ग्रीस सबैलाई घाँडो भएको छ बचाउको प्याकेज पस्किदा पस्किदा l स्पेन, इटली, पोर्चुगल सबै समस्याका लाइनमा खडा भएका छन् l युरो,पाउण्ड, डलर सबै खस्किएर पातालमा पुगेका छन् l अन्तरास्ट्रिय रेटिंग एजेन्सीहरु एस.एण्ड पि,मुडी एकपछि अर्का देस र बैंकहरुको क्रेडिट रेटिंग घटाउन लागि परेका छन् l रिसेसन घट्ने भन्दा बढ्ने तर्फ लम्किरहेको छ l

स्थानीय जव सेन्टर बेरोजगारहरुले टन्न भरिएका छन् l मान्छेहरुका मनमा भयमिस्रित कालो छायाँ बाक्लै देखिन्छ l युवा बेरोजगारीले सबैलाई चिन्ता बढाएको छ l आप्रवासी कानुनलाई कडा बनाउने, नेसनल डीफिसिट घटाउने, रोजगारी बढाउने र सुसासनको नारा दिएर दसकौ सत्तामा रहेको लेवर पार्टीलाई धुलो चटाएर सत्तासिन भएको यो कन्जरभेटिव र लिब ड्यामको कोल्याब्रेसनले पनि भासन गरे जस्तो उपलब्धि हासिल गरेको छैन l मान्छेहरु निरासै छन् l

विश्वबिध्यालयको शुल्क बडाइयो, बिदेशी बिद्यार्थीको आगमनमा अनेकौ नियमले बाटो छेकियो l संसार प्रसिद्ध बेलायतको स्वस्थ सेवा एनएचएसलाई प्राइभेट बनाउने चर्चाले सबैलाई दुखि बनाइ रहेछ l विश्वोको महासक्ति कहलिएको ब्रिटिश साम्राज्य यतिखेर मात्र - ०.२ % को जिडिपीमा चाउरिएको छ l तीन बर्षमा फेरी डबल डिप रिसेसनले आक्रान्त छ बेलायत l हिजो सम्म आफैले बैदेशिक अनुदान दिदै आएका एसियाली राष्ट्र भारत र चिन ८ % को जिडिपी तिर लम्किरहेका बेला आफ्नो यो दुर्दशा ?

ठूला ठूला चेन स्टोरका शक्तिशाली शाखा बिस्तार गर्न दिने अदूरदर्सी नीति नियमले गर्दा ससाना स्टोर र स्थानीय पसलहरु व्यवसायीहरु प्रभावीत भएका छन् नराम्ररी l बजारमा तिनै ठूला पूंजीपतिहरुले बिस्तार गर्ने तिनका विशालतम स्टोरहरुकै छायामा ससाना मान्छेहरू र तिनले जिविकोपार्जनकालागी बर्षौदेखि गर्दै आएका स्थानीय व्यवसायहरु धारासायी भएका छन् l

हाईस्ट्रिटमा खाली भएको बिएचेसको स्टोरलाई प्राइमार्कले लियो र बिस्तार गरेर विशालतम प्राइमार्क खोल्यो अनि शुरु भो सारा साना कपडा पसलेहरुको दुरभाग्य l उनीहरुले त्यो ठूलो छिमेकि संग कसरि गरुन प्रतिस्प्रदा ? यसरी सुरु भो प्राइमार्कको दादागिरी र मनोपोली यो सानो सहरमा l

युकेको सबैभन्दा ठूलो ग्रोसरी चेन स्टोर टेस्कोले किन्यो आफैसँग जोडिएको क्षिमेकी क्याम्बेल सुपको प्रिमियर फूड कम्पनि टाट पल्टेपछि l टेस्कोको स्टोर बढाउने कार्य योजना थापाएको सेन्सवरीलाई किन मन पर्थ्यो र ? उसले थाल्यो हात बढाउन टेस्को अघिको अर्को फूड कम्पनि पिन्गुइनसंग जग्गा लिएर l

 टेस्कोको बिस्तार योजनालाई काउन्टर दिन सेन्सवरिले नयाँ शाखा बिस्तारको कार्यक्रम ल्यायो l दुईचार सय यार्डमै दुई दुई बिशाल चेन स्टोरको स्वीकृतिकालागि कार्य योजना काउन्सिलमा परे l

म्याकडोनाल्डलाई चुनौती दियो ठीक अघि उभिएर केएफसिले l होमबेशलाई चुनौती दियो बिशाल बि एण्ड क्युले l यी सबै आधुनिक प्रतिस्पर्धि कार्य ब्यापारका स्थानीय साँचा नमूना हुन बर्तमान परिबेशका l रातारात हराए कति ससाना टेक अवेहरु,कफी सपहरु,फार्म सप, मासु पसले, ग्रोसरीहरु, पुष्प व्यवसायीहरु र डी आइ वाई सपहरु l तिनका पुस्तौनी पहिचानहरु समाप्त भए कहिलेइ नउठ्ने गरि l

काउन्सिलिरहरु बिभाजित भए ठूला चेन स्टोरको बिशाल शाखा खोल्न दिने र स-साना व्यवसायीहरुलाई बचाउने र तिनका पुस्तौनी धरोहरलाई कायमै राख्ने बीचमा l पत्र पत्रिकाहरुले मसला पाए आआफ्ना समाचार पस्किए- ‘बिशाल स्टोरले सहरको बेरोजगारी कम गर्ने’ / ‘स्थानीय पसलहरुलाई जोगाउनु पर्ने’ नाममा l लोकल एमपी, लोकल काउन्सिलर, लोकल बौद्धिक जमात सबै बिभाजित भए l आ आफ्ना अनुकूल स्वार्थमा l

 चक्का जाम, हडताल, बिरोध य्राली नभएपनि प्लानिंग प्रपोजलका विरुद्ध प्रजातान्त्रिक किसिमले पेटिसन दर्ता गर्न पाउने l त्यसका विरुद्ध परेको आवाजको सुनुवाई हुने l सभ्य व्यवस्थाले सबैलाई आफ्नो जनमत जाएर गर्न पाउने लोकतान्त्रिक अभ्यास बेलायतका अनुकरणीय नमूना हुन l कुनै कुराको बिरोधकालागि तेहिं पुग्नु पर्दैन l सम्बन्धित संस्थाको ओएबसाइटबाटै त्यो इ पिटिसनको व्यवस्था गरिएको हुन्छ l मान्छेहरुको व्यस्त दैनन्दिनी भएको यो मुलुकमा मान्छेहरुलाई नचाहिँदो बन्द चक्का जाम गर्न जाने खै र समय ?

स्थानीय काउन्सिलले टेस्कोको प्रपोजललाई नमानेर सेन्सवरीको मात्र शाखा बिस्तार गर्ने स्वीकृति दिएपनि टेस्कोले बुझाएको हजारौ समर्थकको दस्तखत सहितको पिटिसनले काम गरि छाड्यो l

रातारात ठडीदै छन सेन्सवरी र टेस्कोको नया ब्यापारिक भवनहरु l सयौं बर्ष पूरानो ऐतिहासिक धरोहरको रुपमा ठडिएको सहरकै संकेत स्तम्भ क्याम्बेल टावरको बिशाल धरहरालाई बचाउनु पर्ने अर्को पुरातात्विक स्मारकलाई बचाउने अभियानलाई भने अपिलले पनि छेकेन, रोकेन l

ढल्यो क्याम्बेल टावर रिसेसनको क्रुर पन्जामा l भातकाइये पूराना बिल्डिंग र सम्भिएर घुलो पिठो भो हेर्दा हेर्दै सहरको गौरभ अग्लो क्याम्बेल टावर l बन्दै छन् नयाँ डिजाइनका बिशाल गार्डेन सेन्टर, बिशाल टेस्कोको स्टोर बिस्तार l के यसरी बन्दै र भत्कदैका यी उपक्रमले युरोपमा महामारीकै रुपमा फैलिएको रिसेसनको ज्वालालाई रोक्न र छेक्न सक्ला र ? यिनै अनुत्तरित  प्रश्न हजारोँ माइल परको दूरदेशमा उसका सामु खेलि रहेका छन् l

सम्प्रति: संयुक्त अधिराज्य बेलायत