अरुण तेश्रो बिद्युत परियोजना र संसद स्थगनको सन्दर्भ

अरुण तेश्रो बिद्युत परियोजना र संसद स्थगनको सन्दर्भ

रामहरि पौड्याल

भर्जिन मिलाग्रोसा युनिभर्सिटी
फिलिपिन्स
इलेक्ट्रिकल इञ्जिनियरिङ्ग  चौथो बर्ष

हाम्रो देश नेपाल भौगोलिक हिसाबले हिमाल, पहाड, र तराइका रुपमा विभक्त छ । हिमालय श्रीङ्गखलामा बिश्वोको सर्बचो शिखर सगरमाथा ८८४८ मिटर देखि तराइमा समुन्द्र सतहबाट सबै भन्दा नजिकको गल्छी ६० मिटरको कचनाकलन सम्मको भौगोलिक विषमता र बिभितता पाइञ्छ ।  नेपालको भू-बनावट उत्तरतिरबाट अग्लो हिम शिखर हुँदै दक्षिण तिर क्रमस समथर तराइका रुपमा फैलिएको छ । जसले गर्दा उत्तरका  अग्ला हिम शिखरबाट अटूट रुपमा बग्ने हिम नदीहरु तराइका समथर भू -भाग  सम्म पुग्न उच्चा  बिद्युत धार सहित बग्ने गर्दछन । नेपालको भौगोलिक स्वरुपले बरदानको रुपमा पाएको जल बिध्युत उत्पादनको अपार सम्भाव्यता हाम्रै आँखा अगाडी त्यसै खेर गइ रहेको छ।
त्यसै बगी रहेको छ । हामीहरु बिकासको कुरा गर्छौं । देश बनाउने कुरा गर्छौं । जनतालाई उज्यालो  फैल्याउने  सपना  बाँड्छौँ । दुर्भाग्य  ब्यबहारमा देशको कायापलट गर्न सक्ने माहापरियोजनाको पुनर्जीवनमा  आफ्ना पूर्व कर्तुतहरुलाई  बिर्सेर पुन बखेडा सुरु गर्छौं । संसद्को कार्यबाही त्यो पनि महिनौं सम्म स्थगन गरेर । त्यसका पछाडिको दुरासय पूर्ण  पुर्बाग्रही राजनीतिले देशको सुन्दर भबिष्यलाई आघात पुर्याएको छ । देशका प्रतिको घोर बेइमानीको स्वाद राजनीतिक पार्टीहरुले भोग्ने नै छन् जनताको अदालतमा ।
नेपाल १,४७, १८१ वर्ग किमि क्षत्रफलमा फैलिएको सानो र गरीब राष्ट्र हो  जहाँ सबा दुई करोढ मानिसहरु बसोबास गर्दछन । यसका विशालकाय दुई छिमेकीहरु उत्तर तिर चीन र अन्य सबै तिर भारत रहेको छ । बिश्वोको कुल जनसंख्याको ठूलो अनुपात यी दुई रास्ट्रहरुले ओगटेका छन् ।  दुई अर्ब भन्दा बढीको छिमेकी  चापले नेपाल साञ्चैको " दुई ढुंगाको बीच को तरुल " भएको छ । धेरै जनसंख्याको लागि खपत हुने ठूलो उर्जाको अनुपात निश्चित रुपमा  दिनानुदिन  बढ्दो हुन्छ । यस हिसाबले नेपालको बिद्युत उर्जा छिमेकीमा संधैं तीब्र मागको बिषय हुने  गुढ रहस्य लाई हामीले चिन्नु बुज्नु पर्ने बेला आएको छ । बिषेशत छिमेकी राष्ट्र भारतको बिद्युत प्रसारण हाम्रो देशको सीमाना ओरि  परि गुणस्तरीय र भरपर्दो नभएको यथार्थ ले  हाम्रो अपार जल बिद्युत को सम्भाव्य बजार फराकिलो देखिन्छ ।  विश्लेषक हरुको सर्वेक्षण अनुसार नेपालका सम्पूर्ण नदि नालाहरु बाट ८३,००० मेगावाट जल बिद्युत उत्पादन हुने बताइए पनि ४४, ००० मेगावाट मात्र इकोनमिकल्लि फिसिबल देखिन्छ । बिद्युत उत्पादन  क्षमताको यो ठूलो सम्भाव्य अनुपात देश बिकासको एउतै मात्र संजीवनी हो । यो सत्यलाई  हामीले बेलैमा  चिन्न सकेनौं ।
जल बिधुत क्षमताको  अपार राशी भएको राष्ट्र नेपाल अझै लोड सेडिंगको मारमा अन्धकारमै रुमलिनु निश्चित रुपमा दुखद बिषय हो । कस्तुरी मृगले आफु भित्रको मन मोहक सुगन्ध लाई नचिनेर बन बनै कुदे झैं  हामीहरु कुदी रहेऊँ लहै लहै मा । हामीले अध्याँरो सहि रह्येउ । तीर्खा खपी रह्ययूं । अब धेरै भै सक्यो यो कुदाइ यो प्रतीक्षा देशमा प्रजातन्त्र पुनर्स्थापना भएको पनि दश बर्ष नाघी सक्यो देशको मुटु राजधानी काठमाण्डौ महानगरिमा समेत समुचित खाने पनि र नियमित बिजुली नभएर कैले कहीं अध्यारिनु पर्ने यथार्थका सामु  देशका  अन्य शहर र ग्रामिण जन जीवनको अप्ठेरो चित्र आफैं बताउछन हालत के होला भनेर ।
भर्खरै  आसाका किरणहरु देखिन थालेका छन्  अध्यारो बस्तिहरुमा उज्यालो होलाकी भनेर तीर्खायेकाहरु मेलाम्ची जप्दै छन्  महँगो  होम डेलिभरी वक्वा  वाटर पिएर । ४०० मेगावाट जल बिधुत क्षमताको अरुण तेश्रो अमेरिकी कम्पनि लाई निर्माण कार्य सुम्पने र मेलम्ची को कार्य थाल्ने सरकारको रचनात्मक थालनीबाट आत्तिएर आफ्नो निहित राजनीतिक स्वार्थ र पूर्वाग्रह कै लागि संसद्को कार्य बाहि महिनौं सम्म  स्थगन गरेको समाचार इन्टरनेट बाट बुज्दा परदेशी भूमिमा देश दुख्दो रहे छ चसक्क । ठुल्दाई ले बनाउदै गरेको घर सान्दाइले भत्काउने बिचार बाँदरे प्रबृत्ति को लोक कथामा पुनाराब्र्त्ति भए झैं ।
बिदेशी लगानी कर्ता र दात्रि रास्ट्र हरुको ऋण तथा प्राबिधिक सहयोगमा निर्माण कार्य सम्पन्न गरिनु पर्ने परियोजना हरुमा उनीहरुले लगानी गरेको प्रतिफल प्राप्त गर्न त्यसको सम्भाव्यता ऋण असुलीको समुचित तौर तरिका हरु बुज्ने गर्छन नै । कसैले लगानी गर्दा अथवा कसैलाई ऋण दिंदा आफ्नु साहु नै डुब्ने गरि कसैले गर्दैन । हामीले माग्नु परेको छ  आफु संग नभएर गुहार्नु परेको छ बिदेशी लगानी कर्ता संग । माग्नेको भन्दा दिनेको  स्वर सर्त  र हात माथि हुन्छ नै आफ्नो आबस्यकता भन्दा । यसको अर्थ यो पनि होइन रास्ट्र धरौटि मै राखिनु पर्छ । रास्ट्रीय स्वाभिमान, बृहत जनताको भलाई देश बिकाशको महा अभियान लाई अघि बढाउनका लागि दात्रि रास्ट्र हरु र बिदेशी लगानी कर्ता हरुको केहि सर्त हरु लाई समेत स्वीकार्ने पर्ने हुन्छ । महंगी बढ्दो छ संसारमै तेलको भाउ प्रविधिको भाउ दिन दिने बढछन् डलरको अनुपातमा ।  जुन हाम्रो कन्ट्रोल भन्दा बाहिरका कुरा हुन् । बिजुली उत्पादनमा प्रयोग हुने हाइड्रो प्रबिधि अत्यन्तै महँगो प्रबिधि हो संसारमा । त्यसैले महँगो प्रबिधिजन्य  बिजुलीको मूल्य सँधै एउटै  डर भाउमा सरकारले चाहेर पनि उपलब्ध गर्न सक्दो रहेनछ । समय सापेक्ष हुने बिजुली महसुलको ब्रिद्दि सम्भाव्यता कै कुरा लाई लिएर कारक तत्वो मानेर देशकै महत्वाकांक्षी मालती मिलियन डलरको माहा परियोजना का बिरुद्ध मै  संसद्को नियमित कार्यबाही अबरुद्ध पार्नु शोभायमान होइन । माननीय सांसदहरुले देश बिकासको स्वरहरुमा स्वर मिलाउनु पर्छ सबैले एकै साथ् । भलाई त्यसमा भएका कमि कमजोरी हरु बिजुलीको क्षत्रमा भए हुने गरेका चुहावाट र अन्य खाले लिकेज हरुलाई समेत कडा निगरानी गर्दै बिजुकिको मूल्य ब्र्द्धि मा थोरै न्यूनता ल्याउने बैकल्पिक सोच र उपाए हरु सहित प्रस्तुत नभएर विकास निर्माण को ठूलो परियोजना लाई  पुन धपाउने प्रयास देश र जनता प्रति कै घोर बेइमानी हो । जसले भविष्यको अन्य खाले संभाव्य दर्जनौं  परियोजना हरुमा उत्सुक लगनी कर्ता हरुलाई तर्स्याउने छ  र देश बिकासको एउटा स्वप्नील सम्भावना बाट बिमुख बन्ने छ ।

 यो आर्टिकल सन् २००२ मा फिलिपिन्समा अध्ययन रत रहंदा लेखिएको हो ।